Niewielu turystów odwiedzających Szydłowiec wie, iż zaledwie kilka kilometrów dalej mogą zobaczyć jedyny tak dobrze zachowany w Polsce zespół wielkopiecowy.

Sama nazwa "huta żelaza" brzmi zniechęcająco, gdyż kojarzy się z rurami, kominami i mało romantyczną techniką. Jednakże wystarczy przekroczyć bramę, by odkryć zupełnie inny świat i przekonać się, że nawet rury - jeśli pochodzą sprzed stu lat - potrafią zadziwić malowniczością.

Historia wkroczyła do Chlewisk na początku XIX wieku, gdy zaczęto tu oraz w okolicznych miejscowościach budowę pieców do wytopu żelaza. W działalność na tych ziemiach zaangażowało się nawet Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne. Dzięki tym staraniom w latach 1890-1892 wybudowano w Chlewiskach zespół wielkopiecowy, imponujący jak na owe czasy swym ogromem. Był on w stanie wytopić 13 ton surówki na dobę, rocznie zaś uzyskiwano z niego 5 tysięcy ton surówki. Wraz z piecami wybudowano walcownie blach i fabrykę gwoździ. Niezbędną do produkcji rudę uzyskiwano z szybów i kopalń, znajdujących się w okolicy, do pieców dowożono ją kolejką wąskotorową. Wkrótce dobra Chlewisk, wchodzące w skład Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego, stały się jednym z największych ośrodków przemysłowych wschodniej Polski.

Wytapianie metalu odbywało się w oparciu o węgiel drzewny. Piec z Chlewisk był ostatnim w Europie Środkowowschodniej obiektem na węgiel drzewny, wypalany w okolicznych lasach.

Wybuch II wojny światowej przerwał rozwój Chlewisk. W 1940 roku na rozkaz Niemców zakład zamknięto, definitywnie kończąc jego działalność.

Dziś ta XIX-wieczna huta żelaza, będąca oddziałem Muzeum Techniki w Warszawie, jest nieczęsto odwiedzana przez turystów. Niekiedy docierają tu wycieczki z zagranicy, gdyż w Europie zachowały się nieliczne podobne obiekty.

Surowe ceglane i kamienne ściany, między którymi prowadzi labirynt czarnych rur, przywodzą na myśl surrealistyczne rzeźby. Urządzenie do nadmuchu powietrza do wielkiego pieca na pierwszy rzut oka przypomina zdeformowaną lokomotywę, oplecioną ogromnymi kołami. 

Duże wrażenie robi na zwiedzających wielki piec do wytopu surówki. Mimo iż od lat nieczynny, wygląda, jakby w każdej chwili znów mógł przystąpić do pracy. I tylko pordzewiałe zegary przypominają, iż czas jego świetności minął bezpowrotnie. 

INFORMACJE PRAKTYCZNE

Chlewiska położone są w południowej części województwa mazowieckiego, w powiecie szydłowieckim. Siedziba gminy leży w odległości 37 km od Radomia i 51 km od Kielc. Aby zwiedzić hutę, warto wcześniej zadzwonić do przewodnika, który dysponuje kluczami i w ciekawy sposób opowie historię tego miejsca - tel. (0-48) 628-71-93.

www.chlewiska.pl - strona internetowa wraz z mapką, gdzie znaleźć można informacje dotyczące zabytków, bazy noclegowej oraz tego, co warto zwiedzić w okolicy.

Poza hutą warto obejrzeć w Chlewiskach malowniczy kościół parafialny z początku XII wieku, w którym zachowały się XVI-wieczne sklepienie i rzeźby

Warto zajść do pałacu obronnego (przebudowanego w okresie późnego renesansu i klasycyzmu), znajdującego się w parku krajobrazowym z "pomnikowymi" drzewami. W pałacu mieści się ośrodek szkoleniowo- wypoczynkowy Manor House - tel. (0-48) 628-70-61.

Na tych terenach działał oddział majora Henryka Dobrzańskiego "Hubala". Aby bliżej poznać historię walk, warto wybrać się na wycieczkę czerwonym Szlakiem Partyzantów "Hubala".